bütün da’vaları beş-altı esas üzerine dönüyorlar. Mütemâdiyen o esasları ders vermeye ve isbat etmeye çalışıyorlar. Onların peygamberliklerine ve doğruluklarına şehâdet eden bütün hüccetler ve deliller, o esaslara bakıyorlar. Onların hakkaniyetlerine kuvvet veriyorlar. O esaslar ise, îman-ı billah ve îman-ı bil’âhiret ve sâir rükünlere îmandır.

Demek îmanın altı rüknü birbirlerinden ayrılmaları mümkün değildir. Herbirisi umumunu isbat eder, ister, iktiza eder. O altı, öyle bir küll ve küllîdir ki, tecezzi kabul etmez ve inkısamı imkân hâricindedir. Nasılki kökü göklerde Tûbâ ağacı gibi.. herbir dalı, herbir meyvesi, herbir yaprağı, o koca ağacın küllî, tükenmez hayatına dayanıyor. O kuvvetli ve Güneş gibi zâhir o hayatı inkâr edemeyen, birtek muttasıl yaprağın hayatını inkâr edemez. Eğer etse, o ağaç, dalları ve meyveleri ve yaprakları sayısınca o münkiri tekzib edecek, susturacak. Öyle de îman, altı rükünleriyle aynı vaziyettedir.

Bu makamın başında, “Altı Nokta” ve herbir “Nokta” dahi “Beş Nükte” olarak, altı erkân-ı îmaniyeyi otuz altı Nükte’de beyân etmek niyet edilmişti. Ve baştaki dehşetli suale îzahat ile cevab vermek murad etmiştim. Fakat ba’zı ârızalar meydan vermediler. Tahmin ederim ki, “Birinci Nokta” kâfi bir mikyas olmasından daha zekilere ziyâde îzaha ihtiyaç kalmadı. Ve tam anlaşıldı ki: Bir müslüman bir hakîkat-ı îmaniyeyi inkâr etse, küfr-ü mutlaka düşer. Çünkü, başka dinlerin icmallerine mukâbil, İslâmiyet’te tam îzahat verilmiş, rükünler birbiriyle zincirlenmiş. Muhammed Aleyhissalâtü Vesselâm’ı tanımayan, tasdik etmeyen bir müslüman, Allah’ı da (sıfâtiyle) daha tanımaz ve âhireti bilmez. Bir müslümanın îmanı o kadar kuvvetli ve sarsılmaz hadsiz hüccetlere dayanıyor ki, inkârda hiçbir özür kalmıyor. Âdeta akıl, kabulde mecbûr oluyor.

Üçüncü Nokta: Bir zaman “Elhamdülillâh” dedim. Onun hadsiz geniş ma’nasına mukâbil gelecek bir ni’met aradım. Birden bu cümle hatıra geldi:

Ben de baktım; tam mutabıktır. Şöyle ki:.......................................