Dördüncü Sınıf Sahihler: Buharî ve Müslim'in şartları çerçevesinde olmayan Sahih hadîslerdir. Bu sınıfın hadîsleri, Kütüb-ü Sitte'den olan dört kitaplardaki sahihler başta olmak üzere, Sahih-i İbn-i Hibban, Sahih-i İbn-i Hüzeyme, İstidrâkât-i Darekutni, Hâfız Ziya-ül Makdisî'nin ElMuhtare hadîsleri, Müstedrek-ül Hâkim gibi Müstedrekller ve "Sahih" namı altındaki kitaplarla, bunlardan sonra gelen sair hadîs kitaplarında senedi sahih olarak tesbit edilmiş hadîslerdir. Bunların mecmuu, yekûn olarak kaç tane hadîs olduğu hakkında kesin bir tesbit mevcud değildir. Günümüzde Şam'lı Nasırüddin-i Elbanî "Silsilet-ül Ehadîs-is Sahiha" adındaki kitabında her ne kadar bir kısım sahih hadîsleri sıralamışsa da, kat'iyyen sahih hadîsler bunlardan ibaret değildir. Çünki bu adamın zaif ve hattâ mevzu' diye gösterdiği hadîslerin içinde dahi, birçok sahih hadîsler bulunmaktadır.
Buharî ve Müslim'in sahih hadîsleri dışında kalan sahih hadîs kitapları hakkında, yani bunların içinde yer alan hadîs-i şerifler hakkında bazı ilişmeler olmuşsa da, ümmetin ekseriyetinin kabulü ve umumî rağbetleriyle, başta Kütüb-ü Sitte'nin son dört kitabı olmak üzere, sair sahih hadîsler makbul olarak kalmış ve kalacaklardır da... Darekutnî'nin "El-İstidrâkât" kitabıyla, Müstedrek-ül Hâkim eseri, Müsned-i Dâremî, Sahih-i İbn-i Hibban, Sahih-i İbn-i Huzeyme, El-Münteka Li-İbn-il Cârud ve El-Ehadîs-il Muhtare - Ziya-ül Makdisî gibi birçok kitapların sahip ve müelliflerinin kanaatlerine göre, kitaplarındaki bu hadîsler sahih hadîsler olarak kabul edildiği halde, ekseriyet itibariyle Buharî ve Müslim'in şartlarına hâiz olmadıkları için, sair muhaddisler tarafından kısmen aynen sahih kabulü görmüş, kısmen de bazı tenkidlere tabi' tutulmuşlardır.
Sahih Hadîslerin hükmü: İbn-i Hacer'in re'ye ve görüşüne göre, sahih hadîsler, Buharî ve Müslim'in hadîsleri olmasa da, hepsiyle amel etmek vâcibdir. İmam-ı Kasımî'nin görüşüne göre ise: "Bunlarla birisi şahsen amel etmese dahi, amma sahih olduklarını kabul etmesi lâzımdır." diye fikirler beyan edilmiş.(*)
Sahih Hadîsin şartları: Yani bir "hadîs niçin sahihtir, bunun vasıf ve şartı nedir?" tarzında bir sual vârid olursa; hadîs usûlcüleri bu sualin cevabı olarak, hadîsin sahih olması için beş vasıf ve şart sıralamışlardır. Biz de bu beş maddeyi bir madde içinde toplayarak özetini kaydetmek istiyoruz. Şöyle ki:
Hadîsin râvileri, silsile halinde herbirisi bizzat kendi hocasından hadîsi duymuş olması, tâ Resulullah'a gidinceye kadar... Bu râvilerin herbirisini tek tek dürüst, mutemed, ehl-i takva insanlar olmaları.. ve hadîsi olduğu gibi yüksek mertebesinde zabtetmiş olmaları, bu da ya yazı ile kaydedilmesi, ya da sadrında muhafaza etmiş olmasıyla olur ve hakeza...
HASEN HADÎSLER
Hasen hadîslerin şart ve vasıfları da, aşağı yukarı sahih hadîslerinki gibidir. Yalnız en yüksek mertebede olarak hadîsi metin ve mânasıyla olduğu gibi zabtetmek şartı, hasen hadîslerde yoktur. Hasen hadîsler, Sahihlerden mertebece biraz aşağıda ise de, yani hadîs-i sahih ricali gibi tam hıfzedilip zabtedilmemiş olsa dahi makbuldür.
Hasen Hadîslerin hükmü: Bu kısım hadîslerin amel noktasında hükümleri de, sahih hadîslerin hükmü gibidir veya bir mertebe aşağıdadır. İslâm dininin ahkâm ve akide mes'elelerinde Hasen olan hadîslere amel etmek ve hüccet getirmek lâzımdır ve hattâ vâcibdir. Başta Ebu Davud olmak üzere, Kütüb-ü Sitte'deki Hasen hadîsler gibi...
Hasen hadîsler için muhaddislerce kullanılmış başka vasıf ve tabirler de vardır. Meselâ; "Ceyyidün (güzeldir), Kaviyyün (kuvvetlidir), Sâlihun (uygundur), Sâbitün (senedi oldukça sağlamdır), Makbûlün (kabul edilmiştir), Mücevvedün (pâk ve temizdir) gibi...
Hasen hadîslerin de, Sahih hadîsler gibi bizzat ve bilgayr olmak üzere iki mertebesi vardır. Bunun izahı sahih hadîsler kısmında geçmiştir.
ZAİF HADÎSLER
Zaif hadîslerin tarifi, Hasen hadîslerin seneden hâiz olduğu sıfatlar, üzerinde toplanmamış hadîsler kısmı muraddır. Yani tabiri caiz ise, üçüncü sınıf hadîsler demektir.. ve sahih hadîsler altının 24 ve 22 ayarı gibi iseler, Hasen hadîsler onun 18 ayarlısı gibidir. Bu minval üzere zaif hadîsler ise, onların 14 ayarlı sınıfı şeklinde değerlendirilebilir. Amma bütün bu ayarlamalar münhasıran hadîsin senedindeki insanların hâl, vaziyet ve durumlarına göre yapılmıştır. Senedi zaif olan bir hadîs, metni de, mânası da zaifdir diye bir şey söz konusu değildir(*).
Hadîs İmamları en çok şu zaif hadîsler kısmı üzerinde ıstılahlar türetmiş ve yüürtmüşlerdir. Kimisi 81 çeşite çıkarmış, kimisi 63 çeşite, kimisi 49 ve kimisi de 42 nev'e... Hattâ kimisi de bu ıstılahları 129'a çıkarmışlardır. (**) Ve bütün bu nevilerin hemen hemen hepsi de Zaif hadîsler çeşitidir.
______________________
(*)El-Menhel-Latif sh: 60-63
(*) El-Menhel-ül Latif sh: 74
(**) Şerh-ül Manzumet-il Beykuniye sh:61