Elbette Kadîr-i Mutlak hadsiz kudretiyle manzume-i şemsiyeyi çevirmesi ve arz sefinesini medâr-ı senevîsinde gezdirmesi, bir cesedde kanı ve kandaki küreyvat-ı hamra ve beyzayı ve o küreciklerdeki zerreleri nizamlı, hikmetli çevirmesi derecesinde suhûletli ve kolaydır ki; bir insanı kâinat sisteminde hârika cihazlariyle bir katre sudan birden zahmetsiz yaratır. Demek o ezelî ve hadsiz kudrete isnad edilse; bu kâinatın îcadı, bir insanın îcadı kadar suhûlet peyda eder, kolay olur. Eğer ona verilmezse; birtek insanı, acib cihazları ve duygulariyle yaratmak, kâinat kadar müşkilâtlı olur.

Hem nasılki itaat ve imtisal ve emir dinlemek sırriyle; bir kumandan bir arş emriyle bir neferi hücuma sevkettiği gibi.. aynı emirle koca bir muti’ orduyu dahi kolayca hücuma tahrik eder. Aynen öyle de: İrade-i İlâhî kanunlarına kemâl-i itaate ve tekvinî emr-i Rabbânînin işâretine emirber nefer ve emir kulu misillü fıtrî meyil ve şevk içinde ve ilm-i ezelî ve hikmetin tâyin ettikleri hatt-ı hareket düsturları dâiresinde ve ordu neferlerinden bin derece ziyâde itaatli ve emir dinler ve emir kulu hükmünde olan masnuat, husûsan zîhayatlardan bir tek ferdi, “Ademden haydi vücûda çık, vazife başına gir!” diye emr-i Rabbânî ile ve ilmin tâyin ettiği tarzda ve iradenin tahsis eylediği sûrette kudret ona mahsus bir vücûd giydirip, elini tutup, meydana çıkarmak kolaylığında bahardaki zîhayatın ordusunu aynı kuvvet ve kudretle îcad eder, vazifeler verir. Demek herşey o kudrete isnad edilse; bütün zerrat ordusunun ve yıldızlar fırkalarının îcadı, bir zerre bir tek yıldız kadar kolay ve suhûletli olur. Eğer esbaba isnad edilse; bir zîhayatın gözbebeğinde ve dimağındaki zerrenin acib vazifelerini yerine getirecek bir kabiliyetle yaratılması, hayvanat ordusu kadar müşkilâtlı ve zahmetli olur.

Üçüncü Basamak:

’dir.

Kısacık işâretlerle meâline bakacağız. Yâni, nasılki bir pâdişâh ve kumandan-ı a’zam, hâkimiyetinin vâhidiyeti ve bütün raiyeti yalnız onun emirlerine göre hareketi cihetiyle; o hâkim-i a’zam, koca memleketi ve büyük milleti idare etmesi, bir köy ehlini idare etmek kadar kolay olur.