Nerede kaldı ki sîma-yı veçhîsinden yüz def’a daha harika olan is-ti’dâdındaki sîma-yı ma’nevîyi keşfedebilsin. Başta dedik ki: Vücûd ve hayat ve rahmet, bu kâinatta en mühim hakîkatlardır ve en mühim makam onla-rındır. İşte onun için o câmi hakîkat-ı hayatiye, bütün incelikleriyle ve dekaikiyle irade-i hassaya ve rahmet-i hassaya ve meşîet-i hassaya bakma-larının bir sırrı şudur ki: Hayat, bütün cihâzâtiyle ve cihatiyle şükür ve ubû-diyet ve tesbihin menşe ve medârı olduğundandır ki, irade-i hassaya hicab olan yeknesaklık ve kaidelik ve rahmet-i hassaya perde olan vesait-i zâhiri-ye konulmamıştır. Cenâb-ı Hakk’ın rahm-ı mâderdeki çocukların sîma-yı maddî ve ma’nevîlerinde iki cilvesi var:

Birisi: Vahdetini ve Ehadiyetini ve Samediyetini gösterir ki, o çocuk âzâ-yı esasîde ve cihâzât-ı insaniyenin envâında sâir insanlarla muvafık ve mutabık olduğu cihetle, Hâlık ve Sâniinin vahdetine şehâdet ediyor. O cenîn bu lîsan ile bağırıyor ki: “Bana bu sîma ve âzâyı veren kim ise, bütün esâsât-ı âzâda bana benzeyen bütün insanların sânii dahi O’dur. Ve hem bütün zîhayatın sânii O’dur.”

İşte rahm-ı maderdeki cenînin bu lîsanı, gaybî değil, kaideye ve ıttıra-da ve nev’ine tâbi olduğu için ma’lûmdur, bilinebilir. Âlem-i şehâdetten âlem-i gayba girmiş bir daldır ve bir dildir.

İkinci cihet: Sîma-yı isti’dâdiye-i husûsiyesi ve sîma-yı vechiye-i şahsiyesi lîsaniyle Sâniinin ihtiyarını, iradesini ve meşietini ve rahmet-i has-sasını ve hiçbir kayd altında olmadığını, bağırıp gösteriyor. Fakat bu lîsan, gaybü’l-gaybdan geliyor. İlm-i ezelîden başkası, kable’l-vücûd bunu göre-miyor ve ihâta edemiyor. Rahm-i maderde iken bu sîmanın binde bir cihâzâtı görünmekle, bilinmiyor!

Elhasıl: Cenînin sîma-yı isti’dâdîsinde ve sîma-yı vechiyesinde hem delil-i vahdaniyet var, hem ihtiyar ve İrade-i İlâhîyyenin hücceti vardır. Eğer Cenâb-ı Hak muvaffak etse, mugayyebât-ı Hamse’ye dâir ba’zı nükte-ler yazılacaktır. Şimdilik bundan fazla vaktim ve halim müsaade etmedi, hâtime veriyorum.

Said Nursî