Sizin işkenceli hapishânenizin hâli: Zaman müdhiş, mekân muvahhiş, mahbûsîn mütevahhiş, gazeteler mürcif, efkâr müşevveş, kalbler hazin, vicdanlar müteessir ve me’yus; bidâyet-i halde me’murlar şemâtetli, nöbetçiler müz’iç olmakla beraber; vicdanım beni tâzib etmediği için, o hâl bana eğlence gibi idi. Musîbetlerin tenevvüü mûsikinin nağmelerinin tenevvüü gibi bana geliyordu. Hem de, geçen sene tımarhânede tahsil ettiğim dersi, şimdi bu mektebde itmam ettim. Musîbet zamanının uzunluğundan, uzun dersler gördüm. Dünyanın ruhanî lezzeti olan hüzn-ü ma’sûmane ve mazlumâneden: “Zaife şefkat ve gadre şiddet-i nefret” dersini aldım.

Ümidim kavidir ki, çok ma’sûmların kalblerinden hararet-i hüzün ile tebahhur eden “Ây”, “Vay” ve “Ah” lar rahmetli bir bulut teşkil edecektir. Ve Âlem-i İslâmdaki yeni yeni İslâm Devletlerinin teşekkülleriyle o rahmetli bulut teşekküle başlamıştır.

Eğer medeniyet, böyle haysiyet kırıcı tecavüzlere ve nifak verici iftiralara ve insafsızcasına intikam fikirlerine ve şeytancasına mugalâtalara ve diyânette lâubalicesine hareketlere müsaid bir zemin ise, herkes şahid olsun ki; o “Saadet-Saray-ı Medeniyet” tesmiye olunan böyle mahall-i ağrâza bedel; Vilâyât-ı Şarkiyenin, hürriyet-i mutlakanın meydanı olan yüksek dağlarındaki bedeviyet ve vahşet çadırlarını tercih ediyorum. Zîra bu mimsiz medeniyette görmediğim hürriyet-i fikir ve serbesti-i kelâm ve hüsn-ü niyet ve selâmet-i kalb, Şarkî Anadolunun dağlarında tam ma’nasiyle hükümfermâdır.

Bildiğime göre, edibler edebli olurlar. Edebsiz ba’zı gazeteleri, nâşir-i ağrâz görüyorum. Eğer edeb böyle ise ve efkâr-ı umûmîye böyle karmakarışık olsa, şahid olunuz ki, böyle edebiyattan vazgeçdim; bunda da dahil değilim. Vatanımın yüksek dağlarında, yâni Bâşid başındaki ecrâm ve elvâh-ı âlemi, gazetelere bedel mütalâa edeceğim.

Muarradır feza-yı feyzimiz şîn-i temennadan;

Bize dâd-ı ezeldir, zîrden bâlâdan istiğna.

Çekildik neşve-i ümidden, tûl-ü emellerden;

Öyle mecnunuz ki, ettik vuslat-ı leylâdan istiğna!..

Tenbih: Medeniyetten istifam, sizi düşündürecek. Evet böyle istibdât ve sefahete ve zilletle memzuç medeniyete bedeviyeti tercih ediyorum. Bu medeniyet; eşhası, fakir ve sefih ve ahlâksız eder.