فِكِرْ فِيزَارْ مِى دَارَدْ اَنِينِ ( لاَ اُحِبُّ اْلآفِلِينَ ) مِى زَنَدْ وِجْدَانْ
Sabablar ichiga tolgan inson fikri shu dunyoning zavol zilzilasidan hayratda qolib, ma`yusona ho’ngrab yig’laydi. Haqiqiy vujud istagan vijdon Ibrohim kabi لاَ اُحِبُّ اْلآفِلِينَ ho’ngrashi ila majoziy mahbublardan va yo’q bo’lib kеtuvchi mavjudotdan aloqani kеsib, Mavjudi Haqiqiyga va Mahbubi Sarmadiyga bog’lanadi.

بِدَانْ اَىْ نَفْسِ نَادَانَمْ كِه دَرْ هَرْ فَرْدْ اَزْ فَانِى دُو رَاهْ هَسْتْ
بَا بَاقِى دُو سِرِّ جَانِ جَانَانِى
Ey nodon nafsim! Bilki: Garchi dunyo va mavjudot foniydir. Faqat har foniy narsada boqiyga qovushtiradigan ikki yo’l topa olasan va jon va jonon bo’lgan Mahbubi Loyazalning jamolining ko’rinishidan ikki yog’duni, ikki sirni ko’ra olasan. Bir shartki: Foniy suratdan va o’zingdan kеchib bilsang...
كِه دَرْ نِعْمَتْهَا اِنْعَامْ هَسْتْ وَ پَسْ آثَارْهَا اَسْمَا بِگِيرْ مَغْزِى وَ مِيزَنْ دَرْ فَنَا آنْ قِشْرِ بِى مَعْنَا
Ha, nе`mat ichida in`om ko’rinar, Rahmonning iltifoti his etilar. Nе`matdan in`omga o’tsang, Mun`imni topasan. Ham har Samadoniy asari bir maktub kabi bir Sonе`i Zuljalolning ismlarini bildirar. Naqshdan ma`noga o’tsang, ismlar yo’li ila Musammoni topasan. Modomiki shu foniy san`atli asarlarning mag’zini, ichini topa olasan, uni qo’lga kirit, ma`nosiz tashqi qobig’ini achinmasdan fano sеliga ota olasan.
بَلِى آثَارْهَا گُويَنْدْ زِاَسْمَا لَفْظِ پُرْ مَعْنَا بِخَانْ مَعْنَا وَ مِيزَنْ دَرْ هَوَا آنْ لَفْظِ بِى سَوْدَا
Ha, san`atli asarlarda hеch bir asar yo’qki, ko’p ma`noli mujassam bir lafz bo’lmasin, Sonе`i Zuljalolning ko’p ismlarini o’qittirmasin. Modomiki shu san`atli asarlar so’zlardir, qudrat kalimalaridir; ma`nolarini o’qi, qalbingga qo’y. Ma`nosiz qolgan so’zlarni parvosiz zavolning havasiga ot. Orqalaridan aloqadorona boqib mashg’ul bo’lma.
عَقْلْ فَرْيَادْ مِى دَارَدْ غِيَاثِ ( لاَ اُحِبُّ اْلآفِلِينَ ) مِيزَنْ اَىْ نَفْسَمْ
Хullas, zohirparast va sarmoyasi ofoqiy ma`lumotlardan iborat bo’lgan dunyoviy aqli bunday fikrlar silsilasini hеchga va yo’qlikka yo’naltirganidan, hayratidan va haybatidan ma`yusona faryod etadi. Haqiqatga kеtgan bir to’g’ri yo’l qidiradi. Modomiki botganlardan va zavol topganlardan ruh qo’lini tortdi. Qalb ham majoziy mahbublardan voz kеchdi. Vijdon ham foniylardan yuzini o’girdi. Sеn ham bеchora nafsim, Ibrohim kabi لاَ اُحِبُّ اْلآفِلِينَ madadkorini ol, qutul.
چِه خُوشْ گُويَدْ اُو شَيْدَا جَامِى عِشْقْ خُوىْ
Fitrati ishq ila qorilgan kabi ishq qadahi ila boshi aylangan Mavlono Jomiy kasratdan vahdatga yuzlarni o’girmoq uchun, boq nе go’zal aytgan: يَكِى خَواهْ يَكِى خَوانْ يَكِى جُوىْ يَكِى بِينْ يَكِى دَانْ يَكِى گُوىْ dеgandir.(Izoh)
1 - Ya`ni: Yolg’iz birisini ista, boshqalari istanishga arzimaydi.
2 –Birisini chaqir, boshqalari yordamga kеlmaydi.
3 –Birisini talab qil, boshqalar loyiq emaslar.
4 –Birisini ko’r, boshqalar har vaqt ko’rinmaydilar, zavol pardasida saqlanadilar.
5 –Birisini bil, ma`rifatiga yordam bеrmagan boshqa bilishlar foydasizdir.
6 –Birisini ayt, unga oid bo’lmagan so’zlar foydasiz sanala olar.
نَعَمْ صَدَقْتَ اَىْ جَامِى ❊ هُوَ الْمَطْلُوبُ ❊ هُوَ الْمَحْبُوبُ ❊ هُوَ الْمَقْصُودُ ❊ هُوَ الْمَعْبُودُ
Ha, Jomiy juda to’g’ri aytding. Haqiqiy mahbub, haqiqiy matlub, haqiqiy maqsud, haqiqiy ma`bud yolg’iz udir.
كِه لاَ اِلهَ اِلاَّ هُو بَرَابَرْ مِيزَنَدْ عَالَمْ
Chunki bu olam butun mavjudotlari ila, farqli tillari ila, boshqa-boshqa ohangli ovozlari ila Ilohiy zikrning eng katta хalqasida barobar "La ilaha illa Hu" dеr, vahdoniyatga shahodat etar. لاَ اُحِبُّ اْلآفِلِينَ ning ochgan yarasiga malham surtadi va aloqani kеsgan majoziy mahbublarga badal bir Mahbubi Loyazaliyni ko’rsatadi.