Ikkinchi Savol: Deydilarki: Avliyolar va komil insonlar dunyoni tark etganlar. Hatto hadisda borki: "Dunyoga muhabbat barcha xatolarning boshlanishidir. Holbuki, sahobalar dunyoga juda ko’p aralashganlar. Dunyoni tark qilish u yoqda tursin, balki sahobalarning bir qismi o’z davrining madaniy insonlaridan ancha ilg’orlab ketganlar. Qanday bo’ladiki, bunday eng oddiy sahobaning eng buyuk bir valiy qadar qiymati bor demoqdasiz?
Javob: O’ttiz Ikkinchi So’zning Ikkinchi va Uchinchi Qismlarida g’oyat qat`iy isbot etilganki: Dunyoning Oxiratga qaragan yuzi bilan Ilohiy ismlarga qaragan yuzini sevmoq nuqsoniyat sababi emas, balki kamolotga sababdir va u ikki yuzda naqadar ilg’orlasa, ibodat va ma`rifatullohda shunchalik ilg’orlaydi. Sahobalarning dunyosi esa ana o’sha ikki yuzdadir. Dunyoni oxirat ekinzori bilib, ekib bichganlar. Mavjudotni Ilohiy ismlarning oynasi bilib, mushtoqona tomosha etib boqqanlar. Dunyoning yomon tarafi esa foniy yuzidirki, insonning havaslariga boqar.
Uchinchi Savol: Tariqatlar haqiqatlarning yo’llaridir. Tariqatlarning eng mashhuri va eng yuksagi hamda katta yo’l deb da`vo qilinadigan Naqshbandiy tariqati haqida u tariqatning qahramonlaridan va imomlaridan ba`zilari shunday ta`rif etganlar. Deganlarki:
Ya`ni, Naqshbandiy tariqatida to’rt narsadan voz kechmoq lozim. Ham dunyoni, ham nafs hisobiga oxiratni ham haqiqiy maqsad qilmaslik, ham vujudini unutmoq, ham g’ururga, faxrga kirmaslik uchun bu tarklarni o’ylamaslikdir. Demak, haqiqiy ma`rifatulloh va insonning kamoloti masivoni tark ila bo’lar?
Javob: Agar inson yolg’iz bir qalbdan iborat bo’lsaydi, barcha masivoni tark, hatto ism va sifatlarni ham tashlamoq, yolg’iz Janobi Haqning zotiga qalbni bog’lamoq lozim bo’lardi. Biroq insonning aql, ruh, sir, nafs kabi juda ko’p vazifador latifalari va hislari bordir. Komil inson udirki, barcha ul latifalarni o’zlariga xos boshqa-boshqa ibodat yo’llarida haqiqat tarafiga yo’llash orqali sahobalardek keng bir doirada, boy bir suratda, qalb bir qo’mondon singari, latifalar askarlari ila qahramonona maqsad tomon yursin. Bo’lmasa qalb faqat o’zini qutqarmoq uchun askarlarini tashlab yolg’izligicha ketmog’i faxrlanadigan ish emas, balki chorasizlikning natijasidir.
To’rtinchi Savol: Sahobalarga qarshi o’zni ustun qo’yishlik da`vosi qayerdan chiqmoqda? Kim chiqarmoqda? Shu zamonda bu masala haqida bahs yuritish nedandir? Hamda buyuk mujtahidlarga qarshi tenglik da`vosi qayerdan kelib chiqmoqda?
Javob: Shu masalani ko’taruvchilar ikki toifadir. Birinchi toifa sof diyonat va ilm ahlidirki, ba`zi hadislarni ko’rganlar va shu zamonda solih va taqvodorlarni tashviq va targ’ib qilish uchun bunday bahslar ochadilar. Bu toifa insonlarga qarshi so’zimiz yo’q. Ular zotan ozchilikdir va tez uyg’onadilar. Boshqa toifa esa g’oyat mudhish mag’rur insonlardirki, mazhabsizliklarini buyuk mujtahidlarga tenglik da`vosi ostida yoyishni va dinsizliklarini sahobalarga tenglik da`vosi ostida joriy qilishni istaydilar. Chunki avvalo u zalolat ahli gunohlarga kirgan, gunohlarga ko’nikib qolgan, gunohlarga mone`lik qilgan shar`iy takliflarni bajarolmaydi. O’ziga bir bahona topish uchun deydiki: "Bu masalalar ijtihodiydirlar. Bu masalalarda mazhablar bir-biriga muxolif ketadi. Buning ustiga ular ham biz kabi insonlardir, xato qilishlari mumkin. Shunday ekan, biz ham ular kabi ijtihod qilamiz, istaganimiz kabi ibodatimizni qilamiz. Ularga tobe bo’lishga nima majburiyatimiz bor?" Mana bu badbaxtlar shu shaytoniy hiyla ila boshlarini mazhablarning zanjiridan chiqaradilar. Ularning bu da`volari naqadar chirik, naqadar asossiz ekani Yigirma Yettinchi So’zda qat`iy bir suratda ko’rsatilganidan, unga havola etamiz.
Ikkinchidan, shu toifadagi zalolat ahli qarasalarki, mujtahidlar bilan ish bitmayotir. Chunki ularning zimmasida bor yo’g’i dinning nazariy qismidir. Holbuki, bu toifadagi zalolat ahli dinning zaruriy asoslarini tark va o’zgartirmoq istaydilar. "Ulardan ham yaxshiroqmiz" desalar ham masalalari bitmayotir. Chunki mujtahidlar nazariy qismga va qat`iy bo’lmagan tafarruotga aralasha oladi. Holbuki, bu mazhabsiz zalolat ahli dinning zaruriy asoslarida ham fikrlarni chalg’itmoq va o’zgartirib bo’lmaydigan masalalarni o’zgartirmoq hamda Islomiyatning qat`iy ruknlariga qarshi chiqmoq istaganlaridan, albatta dinning zaruriy asoslarini tashuvchilari va ustunlari bo’lgan sahobalarga til tekkizadilar. Hayhot! Bular kabi inson suratidagi hayvonlar u yoqda tursin, balki haqiqiy insonlar va haqiqiy insonlarning eng komillari bo’lgan avliyolarning buyuklari sahobalarning kichiklariga teng kelolmagani g’oyat qat`iy bir tarzda Yigirma Yettinchi So’zda isbot etilgandir.