Hem hangi kanunla senin bedenindeki hüceyratın zerrelerini tazelendiriyor, tâmir ve tahlil ediyorsa, aynı kanunla senin bağını her sene tecdid eder ve her mevsimde çok def’a tazelendirir. Aynı kanunla, zemîn yüzünü her bahar mevsiminde tecdid eder, taze bir peçe üstüne çeker.

Hem O Sâni-i Kadîr, hangi kanun-u hikmetle bir sineği ihya eder; aynı kanunla şu önümüzdeki çınar ağacını her baharda ihya eder ve o kanunla Küre-i Arz’ı yine o baharda ihya eder ve aynı kanunla Haşirde mahlûkatı da ihya eder. Şu sırra işâreten

Kur’ân ferman eder. Ve hâkezâ kıyas et.

Bunlar gibi çok kavanin-i Rubûbiyet vardır ki, zerreden tâ mecmu’-u âleme kadar cereyan ediyor. İşte faaliyet-i Rubûbiyetin içindeki şu kanunların azametine bak ve genişliğine dikkat et ve içindeki sırr-ı vahdeti gör; herbir kanun bir bürhan-ı vahdet olduğunu bil. Evet şu çok kesretli ve çok azametli kanunlar, herbiri ilim ve irâdenin cilvesi olmakla beraber; hem vâhid, hem muhit olduğu için; Sâni’in vahdâniyetini ve ilim ve irâdesini gâyet kat’i bir sûrette isbat ederler. İşte ekser Sözlerde ekser temsilât, böyle kanunların uçlarını birer cüz’î misâl ile göstermekle; müddeada, aynı kanunun vücûduna işâret eder. Mâdem temsil ile kanunun tahakkuku gösteriliyor, bürhan-ı mantıkî gibi yakînî bir sûrette müddeayı isbat eder. Demek Sözlerdeki ekser temsiller; birer bürhan-ı yakînî, birer hüccet-i katıa hükmündedir.

İkinci Mebhas: Onuncu Söz’ün Onuncu Hakîkatı’nda denildiği gibi, bir ağacın ne kadar meyveleri ve çiçekleri vardır; her bir meyvenin, herbir çiçeğin o kadar gayeleri, hikmetleri vardır. Ve o hikmetler üç kısımdır. Bir kısmı Sânia bakar, esmâsının nakışlarını gösterir. Bir kısmı zîşuurlara bakar ki, onların nazarlarında kıymetdar mektûbât ve ma’nidar kelimâttır. Bir kısmı kendi nefsine ve hayatına ve bekasına bakar ve insana fâideli ise insanın menfaatine göre hikmetleri vardır. İşte herbir mevcûdun böyle kesretli gayeleri bulunduğunu bir vakit düşünürken, hatırıma Arabî tarzda ve gelecek “Beş İşâret”in esâsâtına nota hükmünde olarak, küllî gayelere işâret eden şu fıkralar gelmiştir.